Partijverbod als antwoord op complottheorieën? 'Democratie niet vanzelfsprekend'
Door Edo van der Goot
28 jun 2023
"De democratie is niet vanzelfsprekend", schrijft Léonie de Jonge, hoogleraar in Groningen. De Jonge is een van de experts die vandaag door de Kamer zijn uitgenodigd om te komen spreken over de versterking en weerbaarheid van de democratie.
In haar schriftelijke inbreng (ook wel position paper genoemd) schetst zij het dilemma van een verbod op politieke partijen: hoe bescherm je een democratie zonder aan de democratische principes te tornen?
De discussie is niet nieuw, maar wel weer actueel, schrijft De Jonge. "Sinds de uitbraak van de coronapandemie in 2020 is een toenemende verharding van het politieke en maatschappelijke debat zichtbaar."
Gevaarlijk complot over 'kwaadaardige elite'
Die trend ziet inlichtingendienst AIVD ook. "Sinds het begin van de coronapandemie zijn meer Nederlanders kritisch op de overheid en op de wetenschap, journalistiek en rechtspraak", staat in een recent verschenen rapport. AIVD-directeur Erik Akerboom is woensdag ook aanwezig in de Kamer.
Kritiek an sich is niet verkeerd en hoort bij een gezonde democratie, vindt de AIVD. Het gevaar schuilt in een "extremistische beweging" die daaruit is ontstaan en complottheorieën verspreidt.
"Die extremistische beweging stelt dat bij de overheid, in de rechtspraak, bij kranten en tv-zenders, in de wetenschap en bij grote bedrijven een 'kwaadaardige elite' aan de knoppen zit, die uit is op totale wereldcontrole", schrijft de AIVD.
In dat kader wordt de Great Reset er vaak bij gehaald - het idee van het World Economic Forum (WEF) om de wereld na corona eerlijker te maken. Volgens de AIVD wordt de Great Reset door deze complotdenkers als "een blauwdruk" gezien en kan dat op de lange termijn de democratische rechtsorde schaden.
Forum voor Democratie haalt deze kwaadaardige theorie over de Great Reset regelmatig aan tijdens Kamerdebatten.
'Democratie zit niet in ons kraanwater'
Cultuurhistoricus René Cuperus, die woensdag aanwezig is als expert, onderschrijft het belang van een partijverbod. In zijn position paper pleit hij voor een verbod zodra de bijl in de "beginselen van de liberale democratie" wordt gezet - naar Duits voorbeeld.
Net als De Jonge wijst Cuperus erop dat democratie geen vanzelfsprekendheid is. "Democratie zit niet in ons kraanwater", schrijft hij.
Nederland gaat volgens Cuperus "veel te laconiek" om met jongeren en migranten uit onvrije landen democratische waarden aanleren. In het onderwijs valt hier nog veel winst te behalen, vooral op het vmbo en het mbo. "Ook dat is werken aan weerbare democratie."
Partijverbod 'in het uiterste geval'
In 2018 adviseerde een commissie onder leiding van Johan Remkes om een wet te maken die "in het uiterste geval" een partijverbod kan opleggen wanneer een partij een bedreiging voor de democratie vormt.
Inmiddels ligt de Wet op de politieke partijen op het bureau van minister Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken).
Daarin staat dat een partijverbod een "ultiem middel" is dat "alleen met terughoudendheid in geval van uiterste noodzaak mag worden ingezet". Dat is volgens de beoogde wet onder meer het geval wanneer een politieke partij aanzet tot geweld of zelf geweld gebruikt om haar politieke doelen te halen.
