Vijf vragen over het conflict in Kosovo: 'Aangewakkerd door Servië'
Door
Julius Patty
30 mei 2023
De spanningen lopen op tussen Servië en Kosovo. Gisteren raakten bij ongeregeldheden daar 30 militairen gewond die verbonden zijn aan de NAVO-vredesmissie KFOR, nu stuurt de NAVO extra militairen. Wat is er aan de hand en kan het conflict escaleren? We zetten de 5 belangrijkste vragen op een rij. En, spoiler: de spanningen komen de Servische regering helemaal niet slecht uit.
Servië en Kosovo, het botert al jaren niet tussen de twee Balkanlanden. Eind jaren 90 was er zelfs oorlog. Voor we kijken naar wat er zich in het verdere verleden heeft afgespeeld, eerst het nabije verleden. De afgelopen dagen wel te verstaan.
1. Wat is er in de voorbije week gebeurd?
De huidige spanningen draaien allemaal om het burgemeesterschap in vier Noord-Kosovaarse gemeenten, waar etnische Albanezen de verkiezingen hebben gewonnen. Daar zit nu juist het pijnpunt. De gemeenten waar we het over hebben, worden voornamelijk bewoond door Servische Kosovaren. Die Serviërs hebben de verkiezingen geboycot, waardoor de opkomst nog geen 4 procent was. Zij erkennen de burgemeesters dan ook niet.
Maar Kosovo installeerde de burgemeesters toch. Dat is tegen het zere been van de Servische Kosovaren. De voorman van de belangrijkste Servisch-Kosovaarse politieke partij zei gisteren: "Verleen geen toegang aan neppe burgemeesters die gewonnen hebben vanwege 50 stemmen." Bij ongeregeldheden die daarop volgden zijn aan beide kanten in totaal meer dan 80 gewonden gevallen.
2. Waarom kunnen Serviërs en Kosovaren niet door een deur?
Om dat uit te leggen, gaan we terug naar de jaren 90. Aan het begin van dat decennium is er één groot Joegoslavië, met in het zuiden het kleine Albanië als buurland.
Joegoslavië uit elkaar in meerdere landen. Denk aan Slovenië, Kroatië en Bosnië-Herzegovina. Wat overblijft is een kleinere versie van Joegoslavië, die wij later gaan kennen als Servië. Kosovo hoort daar op dat moment nog bij.
In 1998 en 1999 is er een guerrilla-oorlog met als doel de onafhankelijkheid van Kosovo af te dwingen. Het Servische regime reageert met etnische zuiveringen, voor de NAVO reden om in te grijpen en Servische doelen te bombarderen. Servië trok zich daarop terug en Kosovo werd een VN-protectoraat.
Dat was het tot 2008. In dat jaar verklaart Kosovo zichzelf onafhankelijk. De VN-missie werd afgebouwd, maar NAVO-militairen bleven, omdat Servië de onafhankelijkheid niet erkende. Nederland doet dat wel en dus ziet onze atlas er tegenwoordig zo uit:
3. Wat is de rol van Servië bij de huidige spanningen?
Die spanningen hebben niet alleen met een burgemeestersfunctie hier en daar te maken. Er speelt meer, zo legt Balkandeskundige Geert Luteijn van de Vrije Universiteit in Amsterdam, uit. "Het is de Servische president Aleksandar Vucic die een grote rol speelt in het feit dat de opstootjes zo gewelddadig waren. Zo zou hij volgens sommige social media-berichten oproerkraaiers zoals voetbalhooligans naar Noord-Kosovo hebben gestuurd, juist om de boel op te zwepen."
"Het is een tactiek die de Servische regering vaker gebruikt. Bij binnenlandse protesten worden er bijvoorbeeld mensen naar de oppositie gestuurd om te infiltreren. Vervolgens wordt er geweld gebruikt en dan kan de regering zeggen: 'Kijk, de oppositie gebruikt geweld'. Dat is nu ook de tactiek", zegt Luteijn.
Daarnaast komt de timing van de geweldsuitbarsting Vucic waarschijnlijk ook niet slecht uit. "De druk op hem is toegenomen door de twee schietpartijen in Belgrado eerder deze maand. De protesten die daarop volgden keerden zich snel tegen Vucic. Veel mensen houden hem verantwoordelijk voor de geweldscultuur in het land. Kosovo ligt nog altijd gevoelig en dus is dat een goede manier om de aandacht van de binnenlandse problemen af te leiden."
4. En wat is de rol van Kosovo?
Volgens Luteijn betekent het verhaal hierboven niet dat de woede in Noord-Kosovo helemaal vooropgezet is. Er zullen volgens hem zeker echt boze mensen tussen zitten. Die zullen bijvoorbeeld niet blij zijn met de timing van het installeren van de burgemeesters.
Om dat uit te leggen, gaan we nog even terug naar Servië. Afgelopen vrijdag waren er protesten tegen president Vucic. Diezelfde Vucic wilde als reactie daarop een tegenprotest organiseren. "Om dat te doen liet hij aanhangers uit het hele land met bussen ophalen, ook uit het door voornamelijk Serviërs bewoonde Noord-Kosovo", zegt Luteijn.
"Juist toen riep Albin Kurti, de premier van Kosovo, de nieuwe burgemeesters op om hun plek in te nemen. Op het moment dus dat veel tegenstanders net met bussen door Servië waren opgehaald." De Europese Unie en de Verenigde Staten hebben felle kritiek geuit op Kosovo vanwege die actie.
5. Kan het escaleren en zo ja, kan de EU wat doen?
"Ik maak me wel zorgen om de spanningen", zegt Luteijn. "Zo zie je dat de Servische president het leger in staat van paraatheid heeft gebracht. Alleen is er wel een maar. In het gebied zijn NAVO-troepen actief, vanwege de oorlog eind jaren 90. Als Servië zijn leger daadwerkelijk inzet, dan komt er een conflict met de NAVO en dat zal een brug te ver zijn voor Vucic."
"Servië en Kovoso zitten daarnaast allebei in het EU-toetredingsproces. Ze krijgen daar ook geld voor. Om de landen te dwingen tot betere relaties, kan de EU zeggen: we zetten die geldstromen stop. Dat zou voor beide landen enorme consequenties hebben."
"Maar ook daar is een maar: degene die daar binnen de EU over gaat, komt uit Hongarije", zegt Luteijn. "En dat land onderhoudt goede banden met Servië. De Hongaarse premier Viktor Orbán is een politieke vriend van Vucic. Zo is er net een deal gesloten waarbij de energieproductie van Servië in handen komt van een Hongaars bedrijf. En dus is de slagkracht van de EU heel beperkt."
Novak Djokovic mengt zich in spanningen
De Servische toptennisser Novak Djokovic is het middelpunt geworden van een controverse rondom de spanningen. Op dit moment is Roland Garros bezig, een van de grootste toernooien ter wereld. Wint een tennisser een wedstrijd, dan is het niet ongebruikelijk dat diegene daarna iets leuks met stift op de camera schrijft. Djokovic schreef gisteren, na zijn gewonnen partij: 'Kosovo is het hart van Servië, stop het geweld'.
Achteraf zei Djokovic dat hij 'zich verplicht voelde om Servië te steunen'. En dat doet hij niet voor het eerst. Een paar weken geleden zei hij al iets soortgelijks en gaf hij aan dat hij graag zijn kinderen in Kosovo wil laten dopen. De Kosovaarse minister van Sport reageerde op Twitter. Hij schreef: 'Geen vaccinatie, geen toegang', een verwijzing naar het feit dat Djokovic niet is gevaccineerd tegen het coronavirus.
Of Djokovic door de organisatie van Roland Garros wordt gestraft voor zijn boodschap, is nog onduidelijk. De Serviër heeft gezegd het zo weer te doen.
Serbian military convoy heading towards Kosovo border
