‘Onwelgevallige informatie over Israël onder het tapijt geveegd’
Gaza-oorlog Ambtenaren van Buitenlandse Zaken noemen de verregaande bemoeienis van demissionair premier Rutte ‘opmerkelijk’.
Steven Derix Gepubliceerd op 21 januari 2024
Het was bepaald niet de eerste keer dat Rutte zich uitsprak over de oorlog, die aan zo’n 1.200 Israëliërs en minstens 24.000 Palestijnen het leven heeft gekost. Al tweemaal reisde Rutte af naar Israël en de Palestijnse Westelijke Jordaanoever; de telefoongesprekken met de Israëlische premier Netanyahu zijn niet op één hand te tellen.
Ook de ministers van Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel, Hanke Bruins Slot (CDA) en Geoffrey van Leeuwen (VVD), deden Israël al aan, maar het is Rutte zelf die de regie voert – tot verbazing van ambtenaren op het ministerie van Buitenlandse Zaken. „De rol die het ministerie van Algemene Zaken speelt, is uiterst opmerkelijk”, schrijft een groep ambtenaren in een anonieme brief aan het Gerechtshof in Den Haag.
Volgens de ambtenaren gaat de bemoeienis van Rutte zó ver dat politiek onwelgevallige informatie – zoals mogelijke schendingen van het humanitair oorlogsrecht door Israël – onder het tapijt wordt geveegd. „Een verzoek van het ministerie van Algemene Zaken aan de Directie Juridische Zaken bij Buitenlandse Zaken luidt als volgt”, schrijven de ambtenaren: „Wat kunnen we zeggen zodat het lijkt alsof Israël geen oorlogsmisdaden begaat?”
De anonieme brief, die is opgesteld door een twintigtal kritische ambtenaren en diplomaten, maakt deel uit van het beroep van drie maatschappelijke organisaties tegen de staat, dat maandag dient voor het Gerechtshof in Den Haag. Oxfam Novib, Pax en The Rights Forum eisen dat Nederland de export van reserve-onderdelen voor Israëlische F-35 gevechtsvliegtuigen vanuit een distributiecentrum op vliegbasis Woensdrecht staakt. In haar pleidooi, waarin NRC inzage heeft gehad, zal advocaat Liesbeth Zegveld de brief gebruiken.
Bombardementen
Afgelopen november besloot Nederland de levering vanuit het F-35 Regional Warehouse door te laten gaan, ondanks ambtelijke waarschuwingen dat Israël mogelijk „ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht” begaat met de jachtvliegtuigen, die betrokken zijn bij de bombardementen.
Volgens de Nederlandse organisaties zijn de leveringen vanuit Woensdrecht in strijd met het Europees gemeenschappelijk standpunt over wapenexport en het internationale Wapenhandelsverdrag.
De rechtbank in Den Haag bepaalde echter in een kort geding dat de staat het recht had een eigen afweging te maken op grond van nationale politieke en -veiligheidsbelangen. Ook Nederland maakt deel uit van het F-35-programma en het stoppen van de export naar Israël zou niet alleen een schoffering zijn van Washington en Tel Aviv, maar zou ook de Nederlandse deelname in gevaar kunnen brengen.
Volgens ambtenaren wordt bij BZ alles op alles gezet voor Ruttes NAVO-baan
Volgens ambtenaren van het ministerie van Buitenlandse Zaken zijn de motieven van Nederland echter niet altijd zuiver en speelt de carrière van premier Rutte op de achtergrond een grote rol. Komende zomer wil Rutte Jens Stoltenberg opvolgen als secretaris-generaal van de NAVO, en hoewel de Europese bondgenoten daar zeker iets over te zeggen hebben, geeft één stem de doorslag: die van het Witte Huis.
Washington heeft de Israëlische premier Netanyahu publiekelijk gekapitteld over het exorbitante geweld dat is losgelaten op de Palestijnse burgerbevolking, maar de regering-Biden wil niet zo ver gaan Israël op te roepen tot een staakt-het-vuren. Joe Biden gaat dit najaar op voor een tweede termijn en met het afvallen van Israël zou hij grote groepen kiezers van zich vervreemden.
Poetin
Amerika blijft achter Israël staan – en Ruttes demissionaire kabinet doet dat dus ook, zo zeggen de kritische ambtenaren. Nederland maant Israël binnen de regels van het humanitaire oorlogsrecht te blijven en geen onnodige burgerslachtoffers te maken, en probeert de humanitaire hulp naar Gaza – waar aan alles gebrek is – op gang te brengen. Maar terwijl VN-secretaris-generaal António Guterres al maanden oproept tot het neerleggen van de wapens, wil Nederland niet verder gaan dan ‘humanitaire pauzes’ om hulp voor de getroffen bevolking naar binnen te brengen.
Volgens ambtenaren zet men bij Buitenlandse Zaken alles op alles om Rutte de NAVO-baan te bezorgen.
Dat past in het beleid om Nederlanders op internationale topposities te krijgen, maar het wringt ook met de harde werkelijkheid van de oorlog in Gaza. Diplomaten uit de regio Noord-Afrika en het Midden-Oosten waarschuwden in een interne nota dat de Nederlandse politieke lijn in hun regio niet wordt begrepen: terwijl Nederland om steun vraagt voor het vervolgen van de Russische president Poetin, weigert het om stelling te nemen tegen Israël.
Ook binnen het demissionaire kabinet leidt Ruttes lijn tot frictie, zo stellen de ambtenaren in hun brief. Zo zou minister Bruins Slot afgelopen december vóór een tweede, sterk afgezwakte VN-resolutie hebben willen stemmen, die opriep tot „het creëren van de voorwaarden voor een langdurige beëindiging van de vijandelijkheden”. Bruins Slot stuitte op een ‘njet’ van Rutte – minuten voor de stemming in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York.
„Verder is alom bekend dat vanuit het ministerie van Buitenlandse Zaken geadviseerd werd om voor een staakt-het-vuren te stemmen tijdens een stemming van de AVVN [Algemene vergadering VN] en dat het ministerie van Algemene Zaken hier tot op het laatste moment voor is gaan liggen”, schrijven de ambtenaren.
Het ministerie van Buitenlandse Zaken noemt de anonieme brief van de ambtenaren in een reactie „uiterst kwalijk”: „Het ministerie werpt de beschuldigingen die erin staan ver van zich. De briefschrijvers doen aantijgingen en geven citaten waar het ministerie zich totaal niet in herkent.”
Grote onrust
Buitenlandse Zaken weerspreekt met klem dat AZ heeft verzocht om mogelijke Israëlische oorlogsmisdaden te verdonkeremanen: „Dat verzoek of iets van die strekking is er nooit geweest.” Ruttes ministerie van Algemene Zaken sluit zich aan bij de verklaring van BZ.
Op Buitenlandse Zaken heerst al maanden grote onrust vanwege de Nederlandse weigering om op te roepen tot een staakt-het-vuren in Gaza. NRC heeft al langer contact met meerdere ambtenaren en heeft daarom inzicht in de achtergronden van de brief en de onderliggende communicatie. De beschuldigingen aan het adres van Rutte zijn gebaseerd op informatie van direct betrokkenen, niet zelden op sleutelposities op het departement. Omdat de ambtenaren vrezen voor hun baan zijn de citaten in hun anonieme brief geparafraseerd, zodat de bron daarvan niet kan worden herleid.
De beschuldigingen zijn gebaseerd op informatie van direct betrokkenen.
De pro-Amerikaanse lijn van Nederland is intussen bepaald opvallend. Afgelopen week prijkte Nederland als enige EU-land op een lijstje van bondgenoten die betrokken waren bij de aanval op Houthi-rebellen in Jemen door de VS en het VK. Dat de Nederlandse bijdrage bestond uit één stafofficier deed niets af aan de politieke boodschap die Den Haag zond met de „niet-operationele” deelname aan het bombardement.
Afgelopen donderdag kwam Gaza opnieuw ter sprake tijdens een vergadering van de Vaste Kamercommissie Buitenlandse Zaken. „Ik begrijp alle leden die een oproep doen tot een permanent staakt-het-vuren”, zei minister Bruins Slot. Zij ontweek daarna vragen over de genocide-zaak van Zuid-Afrika tegen Israël voor het Internationaal Gerechtshof.
In de komende weken komt het Hof – ’s werelds hoogste rechtbank – wellicht met ‘tijdelijke maatregelen’ om het doden van Gazanen te stoppen. Het zou kunnen betekenen dat Nederland alsnog de leveringen van onderdelen voor de Israëlische F-35’s moet staken – nog afgezien van de uitkomst van de rechtszaak van de Nederlandse NGO’s. Bruins Slot wilde daar niet „op vooruit lopen” – tot woede van woordvoerder Kati Piri (GroenLinks-PvdA). „Ik weet niet wat ik hier meemaak. Gaat Nederland actief bevorderen dat die tijdelijke maatregelen worden nageleefd?”
Bruins Slot bevestigde dat niet.
REACTIE VAN BUITENLANDSE ZAKEN
„Het gerechtshof heeft een anonieme brief gekregen, waarop de krant nu dit artikel baseert. Deze brief is uiterst kwalijk. Het ministerie werpt de beschuldigingen die erin staan ver van zich. De briefschrijvers doen aantijgingen en geven citaten waar het ministerie zich totaal niet in herkent.
„De brief noemt ook een vermeend verzoek van Algemene Zaken aan de juristen van Buitenlandse Zaken om feiten anders voor stellen. Dat verzoek of iets van die strekking is er nooit geweest.
„De anonieme brief is niet alleen ongefundeerd, maar hij is ook volkomen ongepast.
„Binnen het ministerie is alle ruimte om op professionele wijze je mening kenbaar te maken. Het overgrote deel van de medewerkers doet dat op die manier. Ook voor hen is deze brief daarom heel schadelijk, en doet geen recht aan hun werk.”
